PCOS (Polycysteus Ovarium Syndroom)

Algemeen

• Neem altijd een geldig legitimatiebewijs mee (rijbewijs, paspoort of identiteitsbewijs).
• Heeft u een zorgverzekering in het buitenland? Neem dan ook uw verzekeringspapieren mee.
• Kunt u om dringende redenen niet komen voor de operatie of het onderzoek? Bel dan met de polikliniek of afdeling.
• Uw persoonlijke medische gegevens en afspraken bekijken? Dat kan in ons digitale patiëntenportaal Mijn Martini. U kunt met uw DigiD inloggen via www.martiniziekenhuis.nl/mijnmartini.

Inleiding

U heeft het Polycysteus Ovarium Syndroom (PCOS). Daardoor groeien er cysten op uw eierstokken. Dit kan gevolgen hebben voor uw vruchtbaarheid. Naast de cysten op de eierstokken zijn er meer verschijnselen die bij PCOS voorkomen. In deze folder leest u hier meer over. Ook leest u over de mogelijke behandelingen. Deze folder is een aanvulling op het gesprek met uw arts.

Wat is PCOS?

PCOS betekent letterlijk dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in uw eierstokken (ovarium) aanwezig zijn. Normaal ontwikkelen zich in de eerste helft van de menstruatiecyclus enkele follikels (vochtblaasjes) in de eierstokken. Daarvan groeit er meestal maar 1 zover door totdat deze knapt. Het knappen van het blaasje noemen we ovulatie (eisprong). Dat wil zeggen dat het eitje uit de follikel komt en door de eileider wordt opgevangen, waarna het naar de baarmoeder gaat.

Bij PCOS worden in de eierstokken meerdere kleine follikels gevormd, die moeilijk tot groei en ovulatie komen. Doordat de eisprong uitblijft, krijgt u ook minder vaak of geen menstruatie. Door het ontbreken van een eisprong wordt uw vruchtbaarheid sterk verminderd. Die onderontwikkelde follikels heten cysten. Ongeveer 5 tot 10 procent van de vrouwen heeft een meer of minder ernstige vorm van PCOS. Daarmee is dit de meest voorkomende hormonale afwijking bij vrouwen.

Hoe wordt de diagnose PCOS gesteld?

PCOS kan door echoscopisch en bloedonderzoek worden vastgesteld. Dit gebeurt vaak als iemand graag zwanger wil worden en merkt dat de menstruatie steeds uitblijft zonder zwangerschap. Maar ook als er geen kinderwens is, kan er worden vastgesteld of er sprake is van PCOS.

Bloedonderzoek

Hormonen spelen een belangrijke rol bij PCOS. De volgende hormonen testen we in het bloed: FSH, LH, testosteron, oestrogeen, progesteron en prolactine bij een lange cyclus. Er wordt bij de uitslag gelet op de verhouding tussen FSH en LH en de hoogte van het testosterongehalte. 

Bij een afwijkende uitslag kan het zijn dat er extra bloed wordt geprikt. Door het FSH- en prolactine-gehalte te bepalen, worden ook andere oorzaken van een lange cyclus onderzocht. Daarbij horen een vervroegde overgang of een te hoog prolactine-gehalte.

Echoscopisch onderzoek

Om uw eierstokken te kunnen beoordelen, doen we een inwendige (vaginale) echoscopie. Normaal zien we per eierstok 3 tot 8 follikels. Bij PCOS zien we meer dan 20 follikels per eierstok.

Binnen 8 jaar na de eerste menstruatie is het echoscopisch onderzoek niet betrouwbaar. Dit is omdat het dan normaal is dat er nog meerdere follikels te zien zijn.

Diagnose PCOS

De diagnose PCOS wordt gesteld als u minstens 2 van de volgende 3 punten heeft:

• Onregelmatige of geen menstruaties (minder dan 8 menstruaties per jaar).
• Polycysteuze eierstokken: met echoscopie worden meer dan 20 blaasjes per eierstok gezien (mits eerste menstruatie meer dan 8 jaar geleden is).
• Verhoogd mannelijk hormoon en/of de symptomen die daarbij kunnen horen, zoals acne en overbeharing volgens een mannelijk patroon

Wat zijn de oorzaken van PCOS?

Hoe PCOS ontstaat, is niet bekend. Waarschijnlijk is er niet één oorzaak en zijn meerdere hormonen betrokken. Gewicht kan een belangrijke rol spelen. Vrouwen die aanleg hebben voor PCOS, krijgen meer symptomen van PCOS als ze dikker worden. Omdat overgewicht tegenwoordig vaker voorkomt, komt PCOS mogelijk ook vaker voor.

Wat zijn de risico’s van PCOS?

Bij PCOS bestaat er een verhoogd risico op de volgende aandoeningen:

Diabetes

Meer dan de helft van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht. Overgewicht gaat vaak samen met een verminderde gevoeligheid voor insuline, die het lichaam produceert. Om het glucosegehalte op een normaal niveau te houden, wordt er meer insuline aangemaakt. Een voortdurend hoge insulineproductie verstoort de stofwisseling waardoor iemand uiteindelijk diabetes (suikerziekte) kan krijgen.

Hart- en vaatziekten

Een hoog testosterongehalte en suikerziekte geven een verhoogde kans op een hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten. Het voorkomen of behandelen van deze problemen door middel van afvallen, een dieet, meer beweging en zo nodig door medicijnen verlaagt de kans op schade voor je lichaam.

Baarmoederkanker

Onder invloed van oestrogeen wordt het slijmvlies in de baarmoeder dikker. Omdat er geen eisprong is, wordt er geen progesteron aangemaakt en wordt het slijmvlies niet afgestoten. Als dit proces jaren doorgaat, is de kans groter dat er in dit weefsel gezwellen worden gevormd. 

En zo ontstaat er een verhoogde kans op baarmoederkanker. Dit risico is te verhelpen met progesteron. Dit kan door 3 tot 4 keer per jaar een menstruatie op te wekken met medicijnen die progesteron bevatten. Een andere mogelijkheid is de pil of een Mirena-spiraal, waarin ook progesteron zit. Het slijmvlies van de baarmoeder blijft hierdoor dun.

Behandelingen

Hierbij is het belangrijk voor uw arts om te weten of u zwanger wilt worden.

Als u niet (meer) zwanger wilt worden

Als u (nog) geen kinderwens heeft, als u stopt met de hormoonbehandelingen of als u bevallen bent, is het advies om de pil of een Mirena-spiraal te gaan gebruiken. Door het progesteron in deze middelen blijft het slijmvlies van de baarmoeder dun. Zo voorkomt u een verhoogd risico op baarmoederkanker. Een andere manier om dit op te lossen, is eens in de 3 tot 4 maanden een bloeding opwekken met een medicijn waar progesteron in zit.

Als u overgewicht heeft, is een gezonde leefstijl belangrijk ter voorkoming van de risico’s die

hiermee gepaard gaan. Als u last heeft van acne of overbeharing, dan is de pil aan te raden. Door de pil neemt de werking van het mannelijk hormoon af. Overbeharing verdwijnt niet, maar nieuwe haarvorming wordt wel tegengegaan.

Als u zwanger wilt worden

Als u overgewicht heeft, dan is een gezonde leefstijl belangrijk. Zowel voor de toekomst als voor uw zwangerschapswens. Afvallen is dan de eerste keus van behandeling. Bij een deel van de vrouwen komt de cyclus weer op gang als zij gaan afvallen. Soms heeft u toch nog medicatie nodig. Deze medicatie slaat beter aan na gewichtsverlies of leefstijlverbetering. Zowel de kans op een spontane zwangerschap als een zwangerschap na vruchtbaarheidsbehandelingen wordt hierdoor groter.

Tabletten met clomifeen 

Met behulp van Clomid-tabletten van 50 milligram, die van cyclusdag 3 tot en met 7 worden gebruikt, wordt een eisprong opgewekt. Als 50 milligram niet voldoende is om een eisprong te krijgen, kan de dosis worden opgehoogd tot maximaal 3 tabletten van 50 mg. Ongeveer 80% van de vrouwen krijgt een eisprong en ongeveer 50 procent van de vrouwen wordt met deze behandeling zwanger. Doordat clomifeen de eierstokken licht overstimuleert, komen soms meerdere eicellen vrij. Daardoor bestaat er een verhoogde kans op een meerlingzwangerschap. Controles door middel van echoscopie en bloedonderzoek zijn daarom nodig.

Injecties FSH (diverse merken) 

Als clomifeen niet werkt, dan zijn injecties met een follikelstimulerend hormoon (FSH) de volgende stap. Dagelijkse injecties met FSH wekken de eicelgroei op. U kunt die injecties zelf toedienen. De eierstokken worden hierdoor direct gestimuleerd. Er wordt begonnen met een lage dosis die zo nodig per week kan worden opgehoogd als er onvoldoende reactie is. 

Dit moet voorzichtig gebeuren, omdat er opeens veel eitjes tegelijk kunnen gaan groeien. Als dat gebeurt, wordt de behandeling afgebroken vanwege de verhoogde kans op een meerling. Een meerling brengt namelijk grotere gezondheidsrisico’s voor de vrouw en voor de baby’s met zich mee. Ongeveer 90 procent van de vrouwen krijgt met deze behandeling een eisprong, terwijl ongeveer 50 procent van de vrouwen zwanger wordt.

Als het stimuleren van de eicelgroei met deze injecties niet goed lukt of als er steeds te veel

follikels tegelijk groeien, is IVF een mogelijkheid. Bij IVF wordt 1 embryo teruggeplaatst om het risico op een meerlingzwangerschap te beperken.

Meer weten?

Heeft u nog vragen? Stelt u die dan aan uw behandelend arts. Ook kunt u de informatie lezen van Freya, Vereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen (https://www.freya.nl) of Stichting PCOS (http://www.stichtingpcos.nl).

Versie: 00051 07-2023 PCOS (Polycysteus Ovarium Syndroom)