Endometriose

Algemeen

• Neem altijd een geldig legitimatiebewijs mee (rijbewijs, paspoort of identiteitsbewijs).
• Heeft u een zorgverzekering in het buitenland? Neem dan ook uw verzekeringspapieren mee.
• Kunt u om dringende redenen niet komen voor de operatie of het onderzoek? Bel dan met de polikliniek of afdeling.
• Uw persoonlijke medische gegevens en afspraken bekijken? Dat kan in ons digitale patiëntenportaal Mijn Martini. U kunt met uw DigiD inloggen via www.martiniziekenhuis.nl/mijnmartini.

Inleiding

U heeft mogelijk endometriose en wilt dit verder laten onderzoeken. In deze folder leest u over de aandoening, het onderzoek en de behandelmogelijkheden. Deze folder is een aanvulling op het gesprek met uw arts.

Wat is endometriose?

In de baarmoederholte, aan de binnenkant van de baarmoeder, zit een laagje slijmvlies (het endometrium). Soms komen stukjes van dit slijmvlies buiten de baarmoeder terecht. Dit noemt men endometriose. De meeste vrouwen merken hier niets van, maar sommige vrouwen krijgen pijn. Vaak alleen tijdens de menstruatie. 

Endometriose kan ook langdurige (chronische) buikpijn geven. De pijn is er dan ook als er geen ongesteldheid is. Sommige vrouwen kunnen door de endometriose moeilijker zwanger worden. De ziekte is gelukkig niet levensbedreigend. Een behandeling is alleen nodig als u klachten heeft. U krijgt dan medicijnen en/of een operatie. Endometriose gaat niet over, maar na de overgang verdwijnen de klachten meestal.

Waar komt endometriose voor?

Bij endometriose zijn stukjes van het slijmvlies buiten de baarmoeder terechtgekomen. Het zit dan bijvoorbeeld:

• In de buikholte.
• Op of in de eierstokken.
• Op de ophangbanden van de baarmoeder.
• Tussen de baarmoeder en de blaas.
• Tussen de baarmoeder en de endeldarm.
• In de darmwand.
• Diep in de wand van de baarmoeder zelf (dit heet adenomyose).

Slijmvlieslaag

Het slijmvlies zit aan de buitenkant van de organen of is er diep in gegroeid. Het slijmvlies in de baarmoeder wordt iedere maand dikker. Dit is de voorbereiding op een zwangerschap. Als u niet zwanger bent, breekt de slijmvlieslaag na ongeveer 2 weken weer af en gaat bloeden. Het bloed komt met wat slijm naar buiten: dit is de menstruatie.

De stukjes slijmvlies die buiten de baarmoederholte in de buik zitten, doen hetzelfde. Zij groeien iedere maand aan, breken af en gaan bloeden. Dit bloed kan niet naar buiten zoals bij een menstruatie. Het komt terecht in de buikholte, in de eierstok of tussen de baarmoeder en de blaas of endeldarm. In de eierstok ontstaan soms een soort holten die gevuld zijn met (oud) bloed. Zo’n holte noemen we een endometriose cyste of endometrioom.

Bij wie komt endometriose voor?

Endometriose komt voor bij vrouwen in de vruchtbare jaren en zelden vóór de eerste menstruatie en/of na de laatste menstruatie. Ongeveer 1 op de 5 vrouwen die ongesteld zijn, hebben last van endometriose. Sommige vrouwen hebben een grotere kans op endometriose dan andere vrouwen. 

De kans op endometriose is onder andere verhoogd als:

• Moeder of een zus endometriose heeft.
• De eerste menstruatie erg vroeg was of de overgang juist laat.
• Bij geen of weinig zwangerschappen.
• Bij een korte cyclus en daardoor iets vaker een menstruatie dan normaal.

Hoe ontstaat endometriose?

Het is niet bekend hoe endometriose ontstaat. We denken dat verschillende factoren invloed kunnen hebben. Bijvoorbeeld:

• Bloed dat tijdens de menstruatie terugvloeit en met slijmvlies van de baarmoeder in de buikholte terechtkomt.
• Erfelijkheid.
• Afweerstoornissen.
• Cellen van het baarmoederslijmvlies zijn via de lymfebaan door het lichaam verspreid.

Welke klachten geeft endometriose?

De klachten verschillen van vrouw tot vrouw. Het is zelfs zo dat 1 vrouw de ene periode meer klachten heeft dan de andere periode. Welke klachten u krijgt, hangt samen met de plekken waar het baarmoederslijmvlies zit. Hieronder volgen enkele mogelijke klachten.

Pijn tijdens de menstruatie

Endometriose kan buikpijn tijdens de menstruatie veroorzaken (dysmenorroe). In de loop van de jaren kan de pijn langzaam erger worden en steeds iets vroeger beginnen. U kunt zelfs al pijn krijgen voordat de menstruatie begint. Een aantal vrouwen heeft uiteindelijk altijd buikpijn. Dit kan zo hevig zijn dat u uw normale dagelijkse dingen niet goed kunt blijven doen.

Plotselinge buikpijn

Endometriose in de eierstok kan problemen veroorzaken. Door het baarmoederslijmvlies in de eierstok wordt de eierstok groter. In uitzonderlijke situaties kan deze gaan bloeden of scheuren, wat plotseling een hevige buikpijn veroorzaakt. Dit komt slechts zelden voor.

Pijn bij geslachtsgemeenschap

Endometriose kan in de eierstokken, tussen de endeldarm en de baarmoeder of tussen de blaas en de baarmoeder zitten. Daarbij ontstaat soms pijn diep in de buik of vagina tijdens of vlak na geslachtsgemeenschap. Pijn bij geslachtsgemeenschap noemen we dyspareunie.

Klachten bij de ontlasting

Endometriose geeft soms problemen met de ontlasting. Het poepen kan pijnlijk zijn of moeilijk gaan. Bij sommige vrouwen gebeurt dat alleen tijdens de menstruatie. U kunt ook last krijgen van diarree of juist van verstopping. Ziet u wat bloed in de ontlasting? Dan kan de darmwand door de endometriose geïrriteerd zijn. In zeldzame gevallen kan de endometriose in de darmwand gegroeid zijn.

Klachten bij het plassen

Endometriose veroorzaakt soms pijn bij het plassen. Of u moet vaker plassen dan normaal. Soms komt er wat bloed mee met de urine; dan kan het baarmoederslijmvlies in de blaas zijn doorgegroeid.

Minder vruchtbaar

Van alle vrouwen die moeilijk zwanger worden (verminderde vruchtbaarheid) hebben 3 op de 10 endometriose. Soms gaat het om een lichte vorm met enkele endometrioseplekken, soms om een ernstige vorm met verklevingen. In het algemeen geldt: hoe ernstiger en hoe uitgebreider de endometriose, hoe kleiner de kans dat u zonder medische hulp zwanger wordt.

Hoe wordt endometriose vastgesteld?

Er zijn verschillende onderzoeken mogelijk om endometriose vast te stellen. Het gaat hierbij om:

• Gynaecologisch onderzoek
• Echoscopisch onderzoek
• Een kijkoperatie
• MRI

Gynaecologisch onderzoek

Bij een gynaecologisch onderzoek kijkt of voelt de arts in de vagina. Men noemt dit ook wel een inwendig onderzoek. De arts gebruikt een spreider (speculum) om de vagina open te houden. Soms doet de gynaecoloog een inwendig onderzoek met een vinger in de anus. De arts kan zo endometrioseplekken tussen de endeldarm en baarmoeder voelen.

Het gynaecologisch onderzoek is over het algemeen niet pijnlijk, maar sommige vrouwen vinden het wel vervelend. Het is goed dat u dit van tevoren zegt, dan houdt uw arts daar rekening mee. Tijdens de menstruatie is de endometriose het beste te ontdekken en te beoordelen. Als u toevallig net ongesteld bent op de dag van het inwendige onderzoek, hoeft u die afspraak dus niet af te zeggen.

Echoscopisch onderzoek

Lichte endometriose is niet te zien bij een inwendig echoscopisch onderzoek. Een ernstige vorm soms wel, vooral als er een cyste zichtbaar is.

Kijkoperatie

Om zeker te weten dat u endometriose heeft, kan de gynaecoloog een kijkoperatie adviseren. Dit wordt ook wel een diagnostische laparoscopie genoemd. De arts neemt bij dit onderzoek meestal een stukje weefsel weg (biopsie). De patholoog-anatoom onderzoekt dit in het laboratorium. De uitslag komt na ongeveer 2 weken. Tijdens de operatie wordt meestal het inwendig onderzoek herhaald. Het is lang niet altijd nodig om een laparoscopie te doen.

MRI

Soms kan een MRI een goede aanvulling op de echo zijn. Bijvoorbeeld bij een endometriose zwelling (nodus) of bij ernstige endometriose om ingroei in de blaas of darm te beoordelen. Endometrioseplekken zijn met een MRI vaak niet goed te zien. Bij een MRI wordt met magneetvelden en radiogolven een afbeelding van het lichaam gemaakt. Daarvoor ligt u op uw rug op een beweegbare onderzoekstafel. Deze wordt in een ronde tunnel geschoven die aan beide zijden open is.

Moet endometriose worden behandeld?

Behandeling van endometriose is niet altijd nodig. Als uw gynaecoloog bij toeval kleine plekjes endometriose ontdekt die geen klachten geven, kunt u rustig afwachten. Het kan dan wel verstandig zijn om onder controle te blijven. Bespreek met uw gynaecoloog of dat in uw situatie nodig is en zo ja, hoe vaak. Bij uitgebreide endometriose is een behandeling wel sterk aan te raden, ook als u geen klachten heeft. U kunt over het algemeen wel even de tijd nemen om te overwegen welke behandeling u wilt. Uw gynaecoloog helpt u hierbij en bespreekt de mogelijkheden met u.

Medicijnen: pijnstillers en/of hormonen

U kunt pijnstillers voorgeschreven krijgen. Dit zijn NSAID’s of prostaglandinesynthetaseremmers (diclofenac, ibuprofen, naproxen). Bij de helft van de vrouwen met menstruatiepijn werken deze pijnstillers goed. U neemt de medicijnen in als de menstruatie begint, of liever al een dag eerder. 

Bij langdurig gebruik van deze pijnstillers kunt u last krijgen van bijwerkingen. Uw arts kan medicijnen voorschrijven die uw maag beschermen. De behandeling met pijnstillers is bedoeld om klachten door endometriose te verminderen. De endometriose zelf gaat niet over.

Hormonen

Een behandeling met hormonen kan bestaan uit de pil, continu progesteron of LH-RH-GnRH agonisten of antagonisten. De hormonen stoppen de opbouw en afstoting van het baarmoederslijmvlies, waardoor de endometriose tot rust komt. Er zit dan nog wel baarmoederslijmvlies op plekken buiten de baarmoeder. Maar dat geeft geen of minder klachten. 

Deze behandeling werkt meestal ook als een voorbehoedsmiddel. De kans op zwangerschap is hiermee bijna uitgesloten. Als u de pil gebruikt om de endometriose te remmen, dan is het verstandig dit te doen zonder stopweek. U slikt de pil continu. Sommige vrouwen krijgen daarbij doorbraakbloedingen. Bespreek dit met uw gynaecoloog.

Operatie

De gynaecoloog kan endometriose tijdens een buikoperatie of een kijkoperatie verwijderen. Bij een cyste is het soms nodig de hele eierstok te verwijderen. Endometriose in het buikvlies kan met elektrische stroom worden weggesneden of weggebrand. Hoe meer endometriose de arts verwijdert, hoe kleiner de kans dat het terugkomt. 

Het risico op een complicatie is dan wel groter. De gynaecoloog zal deze risico’s van tevoren met u bespreken. Is de endometriose ernstiger dan verwacht? Dan kan het ook zijn dat de endometriose op dat moment niet verwijderd kan worden. Er is dan een grotere ingreep nodig die beter door een endometriose specialist verricht kan worden. We verwijzen u dan bij voorkeur naar het UMCG.

Zwanger worden

Vrouwen met ernstige endometriose worden vaak moeilijk zwanger. In die situatie kunt u intra-uteriene inseminatie (IUI) of in-vitrofertilisatie (IVF) overwegen. Bij IUI brengt de gynaecoloog het sperma rechtstreeks in de baarmoeder. Bij IVF bevruchten de zaadcellen de eicellen in een reageerbuis. De bevruchte eicel wordt daarna teruggeplaatst in de baarmoeder.

Tot slot

Endometriose is een chronische aandoening die bij sommige vrouwen helemaal geen klachten veroorzaakt. Terwijl andere vrouwen er in hun dagelijks leven veel last van hebben. Behandeling vermindert de klachten, maar ze verdwijnen meestal niet helemaal.

Endometriose is niet levensbedreigend. Bij lichte endometriose is behandeling vaak niet nodig, bij uitgebreidere vormen wel. Bespreek met uw gynaecoloog welke behandelingen in uw situatie mogelijk zijn. Uw familie of lotgenoten kunnen u misschien helpen met de afweging. Uw gynaecoloog zal aangeven of u rustig kunt afwachten hoe de endometriose zich ontwikkelt, of dat het verstandig is om te gaan behandelen.

Meer informatie

Op de onderstaande websites kunt u meer informatie vinden over endometriose: 

• Patiëntenvereniging: www.endometriose.nl
• Zelfhulp gynaecologie: www.icgynaecologie.nl
• Bij verminderde vruchtbaarheid: www.freya.nl

Versie: 20200001 08-2023 Endometriose