Stervensfase

Algemeen

• Neem altijd een geldig legitimatiebewijs mee (rijbewijs, paspoort of identiteitsbewijs).
• Heeft u een zorgverzekering in het buitenland? Neem dan ook uw verzekeringspapieren mee.
• Kunt u om dringende redenen niet komen voor de operatie of het onderzoek? Bel dan met de polikliniek of afdeling.
• Uw persoonlijke medische gegevens en afspraken bekijken? Dat kan in ons digitale patiëntenportaal Mijn Martini. U kunt met uw DigiD inloggen via www.martiniziekenhuis.nl/mijnmartini.

Inleiding

Uw dierbare zal binnenkort komen te overlijden. Deze laatste fase van het leven heet de stervensfase. In deze folder leest u wat u van deze fase mag verwachten. Het geeft antwoord op uw vragen en moedigt aan om andere vragen te stellen. Stel uw vragen gerust aan de verpleegkundige, (huis)arts of andere betrokken zorgverlener.

Stervensfase

De stervensfase begint bij een verwacht overlijden binnen enkele uren tot dagen. In deze laatste levensfase verandert iemand lichamelijk en geestelijk. Deze veranderingen wijzen op het naderend sterven.

Hieronder ziet u een overzicht van veranderingen in de stervensfase. Niet alle veranderingen komen voor en ook niet in dezelfde mate. Ook de volgorde van de veranderingen verschilt van persoon tot persoon. Elk mens is uniek en elk sterfbed is uniek.

Voeding en vocht

Stervende mensen hebben van nature minder behoefte aan eten en drinken. Voorafgaand aan het overlijden eet en drinkt iemand steeds minder. Veel mensen houden hier ongeveer 1 tot 2 weken voor het overlijden geheel mee op. Het honger- en dorstgevoel verdwijnt naarmate het overlijden nadert.

Het starten of voortzetten van een infuus of sondevoeding is meestal niet wenselijk. Bij een verminderde eet- en drinklust kan dit namelijk tot problemen leiden. Denk hierbij aan misselijkheid en braken, blaasproblemen, longontsteking en een toename van slijmproductie.

Zichtbare veranderingen door voedings- en vochttekort zijn:

• Gewichtsafname.

• Ingevallen wangen.

• Spitse neus.

• Ogen diep in de kassen.

• Minder plassen.

• Droge mond en lippen. U kunt uw naaste helpen door de mond te bevochtigen.

Ademhaling

Wanneer het levenseinde nadert krijgen veel mensen een oppervlakkige en onregelmatige ademhaling. De tijd tussen iedere ademteug wordt naarmate de tijd vordert langer. Deze adempauzes worden apneus genoemd. Daarnaast kan er sprake zijn van reutelen. Dit is een luidruchtige ademhaling die wordt veroorzaakt door slijm in de luchtwegen. Het reutelen klinkt vervelend, maar de stervende heeft er vaak geen last van. Verandering van positie, met name een zijligging, kan soms helpen.

Verlaagd bewustzijn

Naarmate de stervensfase vordert zal iemand steeds minder wakker zijn. Ook worden de perioden dat iemand wakker is steeds korter. De stervende lijkt zich steeds meer terug te trekken van de buitenwereld. Dit gaat door totdat iemand niet meer bij bewustzijn komt en uiteindelijk overlijdt.

Waarschijnlijk begrijpt uw dierbare in deze fase niet meer wat er gebeurt of gezegd wordt. Onderzoeken tonen aan dat het gehoor het laatste is wat uitvalt. Dit betekent niet dat iemand gesprekken tot in detail kan blijven volgen. Wel betekent het dat er tot het laatste moment een gevoeligheid is voor geluid. Zorg daarom voor rust op de kamer. Zachte, bekende stemmen kunnen een vertrouwd gevoel geven. Aanraking kan ook rustgevend zijn.

Het kan prettig zijn om tegen uw naaste te praten of om diegene aan te raken. Doe vooral wat goed voelt. 

Afname van de bloedsomloop

Het lichaam probeert zo lang mogelijk te overleven. Dit betekent dat de doorbloeding van de belangrijkste organen het langst in stand wordt gehouden. Het bloed trekt zich dan terug naar de borst- en buikholte. Hierdoor kunnen de handen, armen, benen, voeten en de neus koud aanvoelen.

Op de benen ontstaan soms paars/blauwe vlekken en het gelaat krijgt een grauwe kleur. Bij de laatste adem trekt de kleur vaak volledig uit het gelaat. Dit keert enkele uren na het overlijden terug. De hartslag wordt steeds zwakker. Soms is de hartslag enkele uren voor het overlijden al niet meer voelbaar.

Onrust en verwardheid

Door het gedaalde bewustzijn kan er verwardheid en/of onrust ontstaan. Iemand kan zelfs hallucineren. Dit wordt een terminaal delier genoemd. Een terminaal delier kan uitgelokt worden door een aandoening, de leeftijd of obstipatie. De aanwezigheid van naasten kan rust geven. Onder andere om die reden is er de mogelijkheid om te blijven slapen.

Afscheid nemen

Om afscheid te kunnen nemen van het leven en van elkaar is er tijd en ruimte nodig. Dit is nodig om de laatste behoeften, wensen en rituelen rondom het levenseinde uit te voeren. Dit kan betekenen dat bijvoorbeeld een zegen of zalving wenselijk is.

Als u uw wensen uitspreekt, kan het ziekenhuis u er ruimte voor bieden. Als het nodig is, kan er ook meegedacht worden over het uitvoeren van de wensen.

Soms kan een stervende zoveel met iets bezig zijn dat het lastig is om het leven los te laten. Het is dan goed om hierop in te gaan. Hiervoor kan bijvoorbeeld een geestelijk verzorger of het palliatief team worden ingezet.

Invloed van het sterven

Een stervensproces brengt zowel moeilijke als mooie momenten met zich mee. Verdriet, angst, machteloosheid, boosheid, maar ook liefde, humor en hoop wisselen elkaar af. Sterven betekent het leven loslaten. Alles achterlaten wat je lief is, iedereen begrijpt dat dit moeilijk is. Vaak is een naaste de aangewezen persoon om de stervende bij te staan. Dat is geen gemakkelijke taak.

Waar iemand in deze tijd houvast aan heeft, kan heel verschillend zijn. Voor de één is dit het geloof, voor de ander een levensfilosofie. Het kunnen ook kleine momenten zijn van genieten of een gevoel van samenzijn. Praten met mensen die vertrouwd zijn, zoals familie en vrienden, geeft steun. Er kan ook professionele of vrijwillige hulpverlening ingezet worden om hierbij te ondersteunen.

Na het overlijden

Er kan rustig de tijd worden genomen om op een goede manier afscheid te nemen van de overledene. Nadien is het gebruikelijk dat naasten contact opnemen met de uitvaartverzorger.

Bij verblijf in het ziekenhuis kan de verpleegkundige geïnformeerd worden over het overlijden.

Hulp bij de laatste verzorging is in veel gevallen mogelijk. Het is wel belangrijk om aan te geven dat u dit wilt.

Versie: 20180094 De stervensfase 19-10-2023