Darmspoelen (irrigeren)

Algemeen

• Neem altijd een geldig legitimatiebewijs mee (rijbewijs, paspoort of identiteitsbewijs).
• Heeft u een zorgverzekering in het buitenland? Neem dan ook uw verzekeringspapieren mee.
• Kunt u om dringende redenen niet komen voor de operatie of het onderzoek? Bel dan met de polikliniek of afdeling.
• Uw persoonlijke medische gegevens en afspraken bekijken? Dat kan in ons digitale patiëntenportaal Mijn Martini. U kunt met uw DigiD inloggen via www.martiniziekenhuis.nl/mijnmartini.

Inleiding

U bent doorverwezen naar de stoma- en continentieconsulent. Deze consulent begeleidt mensen die een stoma krijgen of hebben. Daarnaast helpt de consulent met het aanleren van rectaal darmspoelen bij darmklachten. Denk hierbij aan klachten na opheffen stoma, incontinentie of obstipatie. In deze folder vindt u de belangrijkste informatie over darmspoelen. Lees de folder door vóór uw afspraak met de stoma- en continentieconsulent.

Darmspoelen

Darmspoelen is een kunstmatige manier om de dikke darm te legen via de anus. U spoelt uw darm dan met water. Dat kan een goede oplossing zijn voor klachten zoals incontinentie of ernstige obstipatie. Door de darm langzaam met warm water te vullen, mengt de ontlasting zich met het water. De darm krijgt dan een reflex om te ontlasten. Voor het darmspoelen heeft u altijd toestemming van uw behandelend arts nodig.

Wanneer u een stoma draagt

• Draagt u een stoma op de dikke darm? Dan kunt u door darmspoelen weer controle over uw ontlasting krijgen.
• Spoelen kan dan ook een goede oplossing zijn bij lekkageproblemen en/of huidirritatie.
• Een ander voordeel is een vermindering van darmgas. Na ongeveer 3 tot 6 weken zou u overdag ontlastingvrij moeten zijn.

Incontinentie van ontlasting

Bij incontinentie van ontlasting lukt het u niet om darmgas en/of ontlasting kwijt te raken op het moment dat u dat wilt. Ongeveer 1 op de 100 volwassenen heeft last van deze klachten.

Mogelijke klachten:

• Dringend naar toilet moeten en (soms) te laat het bij het toilet komen.
• Verliezen van een (kleine) hoeveelheid ontlasting in de slaap.
• Geen verschil meer kunnen maken tussen darmgas, dunne ontlasting of gebonden ontlasting.
• Het kwijtraken van de ontlasting niet meer aanvoelen.

Mogelijke oorzaken:

• De sluitspier (anus) is beschadigd of werkt minder goed.
• Ernstige obstipatie.

Incontinentie van ontlasting kan samengaan met klachten van urine-incontinentie.

Obstipatie

Obstipatie (verstopping) is een ophoping van ontlasting in de dikke darm. Dit zorgt ervoor dat harde, droge ontlasting langzamer wordt uitgescheiden.

Mogelijke klachten:

• Moeizame stoelgang.
• Minder vaak en minder veel ontlasten.
• Een ‘vol’ gevoel, slechte eetlust tot misselijkheid.

Mogelijke oorzaken:

• Te weinig vocht of vezels binnenkrijgen.
• Weinig activiteiten en beweging.
• Spastische bekkenbodem.
• Problemen in de doorgang van het maag-darmkanaal.
• Neurologische aandoeningen.

Spijsvertering en darmen

Voordat u begint met spoelen, is het nuttig om wat meer te weten over de spijsvertering.

Wanneer u eet, kauwt u het voedsel in de mond. Het fijngemaakte voedsel vermengt zich met speeksel. Vervolgens slikt u het door. Het voedsel komt in de slokdarm. Met samentrekkende bewegingen duwt de slokdarm het voedsel naar de maag. De maag kneedt en mengt het voedsel met maagsap. Dat heet de voedselbrij.

Daarna geeft de maag beetje bij beetje af aan de dunne darm. De dunne darm zorgt daarna voor de vertering. Het neemt de nuttige stoffen uit de voedselbrij op en beweegt dit met water en zouten naar de dikke darm. In de dikke darm worden het water en de zouten opgenomen in het bloed. De voedselbrij is dan ‘ingedikt’ en bevat alleen nog afvalstoffen die als ontlasting het lichaam verlaten. Dat gaat via de anus.

Over de darmen

De dunne darm heeft een lengte van ongeveer 6 meter. De dikke darm heeft een lengte van ongeveer 1,5 meter. De dikke darm bestaat uit meerdere delen:

• Rechtsonderin de buik begint de dikke darm.
• Aan het begin van de dikke darm hangt het wormvormig aanhangsel (blinde darm).
• Rechts in de buik, tot aan de lever, loopt het opstijgende deel van de dikke darm.
• Bij de lever maakt de dikke darm een bocht en loopt onder de maag door naar links. Dit heet het dwarslopende deel.
• Vervolgens maakt de dikke darm opnieuw een bocht en loopt links in de buik naar beneden. Dit heet het dalende deel. Dit gaat over in een S-bocht, het sigmoïd.
• Het laatste deel van de dikke darm bestaat uit de endeldarm (rectum), die eindigt met de sluitspier (anus).

Rectaal darmspoelen leegt vooral de endeldarm tot aan het neergaande deel van de dikke darm. Het spoelen van de stoma gebeurt hoger in de darm.

Voeding

Mensen die last hebben van incontinentie passen hun eten en drinken vaak aan hun klachten aan. Dat is niet verstandig. Te weinig drinken kan bijvoorbeeld een negatieve invloed op uw stoelgang hebben. Ook bij obstipatie is het belangrijk om gevarieerd en verdeeld over de dag te eten en te drinken.

Drinken

Gezonde volwassenen moeten per 24 uur 1,5 tot 2 liter vocht drinken. Het soort vocht is belangrijk, net als een goede verdeling over de dag.
Dranken met cafeïne en alcohol hebben een vochtafdrijvend effect. Dat betekent dat u meer moet plassen en er minder vocht in de darm achterblijft. Het is daarom beter om deze dranken (deels) te vervangen. Kijk voor meer informatie over vocht en drinken op www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vocht.aspx.

Eten

Gezonde voeding betekent dat u regelmatig verschillende, gezonde producten eten. Voorbeelden zijn groente, fruit, brood en producten met weinig (verzadigd) vet. Eet minimaal 3 maaltijden per dag.

Vezels
Voldoende vezels eten helpt om de ontlasting soepel te houden. Het advies is 30 tot 40 gram per dag. Vezels zitten in granen, groente, fruit, noten en peulvruchten. Maar veel vezels eten terwijl u weinig drinkt, heeft het tegenovergestelde resultaat. Dit kan juist voor obstipatie zorgen.

Meer weten over gezonde voeding en voedingsvezels? Vraag advies aan de diëtist of ga naar de websites www.mlds.nl (Maag Lever Darm Stichting) of www.voedingscentrum.nl/nl/gezond-eten-met-de-schijf-van-vijf.aspx (Voedingscentrum).

Bewegen

De darmen werken beter als u regelmatig en voldoende beweegt. Probeer bijvoorbeeld elke dag een wandeling te maken.

Spoelsystemen

Spoelen is het inbrengen van water op lichaamstemperatuur in de (endel)darm. Dit kunt u met verschillende spoelsystemen doen.

Waterzak

Het makkelijkste spoelsysteem is een waterzak die op schouderhoogte wordt opgehangen. De inloopsnelheid kunt u met een regelklem aanpassen. Het systeem is compact en gemakkelijk mee te nemen.

Anus of stoma irrigeren (spoelen)

Er zijn 2 manieren om de anus of stoma af te sluiten: met een zachte trechter (conus) of korte katheter. De conus moet met de hand op de plaats worden gehouden.

Ballonkatheter (bij rectaal spoelen)
Er bestaan speciale spoelsets om te spoelen via de anus. Er wordt dan een ballonnetje opgeblazen in de endeldarm. Omdat de ballon achter de kringspier blijft hangen, hoeft u de katheter niet vast te houden. U vult de ballon door maximaal 3 keer langzaam te pompen.

Vergoedingen

De spoelmaterialen vallen onder het basispakket. Wel heeft u hier een medische machtiging voor nodig. De stoma- en continentieconsulent kan dit aan u uitleggen en voor u regelen.

Leverancier

Onze stoma- en continentieconsulenten werken samen met verschillende leveranciers. Deze leveranciers sturen hun rekening direct naar de zorgverzekeraar. Per klant schrijven ze de bestellingen op. De stoma- en continentie consulent regelt de benodigde materialen tijdens het eerste gesprek.

Bestellen en bezorgen
De leverancier bezorgt de bestelling gratis bij u thuis. Welke leverancier u hebt, staat op de bon die u bij verzorging krijgt.

Leveranciers

• Hoogland Medical (0800) 0220705
• Mediq CombiCare (088) 8889450
• Medireva (0800) 0201201

Reinigen

Het spoelsysteem (inclusief slangen) moet u voor en na gebruik schoonspoelen met water. Giet na gebruik het overgebleven water uit de zak en slangen. Maak de slangen schoon. Berg de set op een droge plaats op, uit de buurt van directe warmte. Gebruikt u een schoonmaakmiddel (zoals azijn) om het spoelsysteem vanbinnen te reinigen? Dan moet u dit goed naspoelen.

Informatie en tips

Hieronder staan informatie en tips over de darmspoeling. Lees deze tips goed door, dan gaat de darmspoeling beter.

Hoe laat spoelen?

Het beste tijdstip om te spoelen is 15 tot 30 minuten na het ontbijt. Op dat moment is uw natuurlijke reflex om te gaan ontlasten het sterkst.
’s Avonds spoelen kan ook, maar niet direct na de maaltijd. U kunt dan misselijk worden. Het is beter om 2 tot 3 uur te wachten.
Het beste resultaat bereikt u door regelmatig te spoelen op hetzelfde moment van de dag.

Hoe vaak spoelen?

In het begin spoelt u dagelijks. De eerste 2 weken adviseren we om per keer 300 tot 500 ml te gebruiken. Gaat dit goed? Dan kunt langzaam meer water gebruiken: per keer 700 ml tot 1 liter. De hoeveelheid die nodig is om de darmen effectief te legen, verschilt per persoon.
De kans is groot dat u na een spoeling 24 uur, soms langer, geen ontlasting heeft. Dan kunt proberen om elke 2 dagen te spoelen. De stoma- en continentieconsulent bespreekt met u welk ritme het beste bij u past.

Ontlasting tussen spoelingen door

In het begin kunt u ontlasting verliezen tussen de spoelingen door. Heel soms blijven deze klachten. Dan kan een anale tampon of een stomaplug (rectaal) een goede oplossing zijn. De stoma- en continentieconsulent kan u hier meer over vertellen.
Stomadragers moeten in het begin, voor alle zekerheid, een stomazakje dragen. Komt er geen ontlasting tussen de spoelingen door? Dan kan het afplakken met een klein zakje, stomapleister of plug voldoende zijn.

Tips tijdens het spoelen

• Belangrijkste tip: doe alles rustig en ontspannen. Het spoelen lukt dan het beste.
• Bekijk voordat u begint met spoelen de gebruiksaanwijzing van het spoelsysteem. Houd deze tijdens het spoelen bij de hand.
• Spoelen neemt wat tijd in beslag. U hebt ongeveer 1 uur nodig. Daarbij houdt u het toilet of de badkamer bezet.
• Het is belangrijk dat u niet gestoord wordt tijdens het spoelen.
• Het is prettig om afleiding bij u te hebben zoals muziek, een tijdschrift, boek of puzzel.
• Doe de eerste keren het toilet niet op slot en zorg dat er iemand thuis is.
• Probeer ontspannen op het toilet te zitten. De beste houding om te plassen is rechtop, met beide voeten op de grond. Ontlasten gaat soms makkelijker met een ronde rug. Soms helpt het ook wanneer u de benen iets optrekt tot hurkzit. Dan zitten uw knieën ter hoogte van uw borst. Zet dan bij het spoelen een krukje onder uw voeten.

Spoelen en medicijngebruik

Begint u met spoelen en gebruikt u medicijnen om uw ontlasting te regelen, zoals laxeermiddelen? In overleg met de stoma- en continentieconsulent bouwt u deze medicijnen af.

Spoelen op vakantie

Gebruik op vakantie flesjes water in plaats van kraanwater. Dit vanwege de hygiëne.

Wanneer niet spoelen

• Bij diarree is het verstandig om niet te spoelen. Begin pas weer met spoelen wanneer uw ontlasting weer ‘normaal’ is.
• Tijdens of na bestraling en tijdens de chemotherapie.
• Bij chronische diarree en/of IBD (crohn of colitis).

Mogelijke complicaties

Darmspoelen heeft in normale situaties weinig risico’s. Er zijn zelden complicaties. Dit kan aanhoudende buikpijn zijn (met of zonder koorts) misselijkheid en/of anaal bloedverlies. Heeft u deze klachten? Stop dan met het spoelen. Verwijder de conus of katheter en overleg met de stoma- en continentieconsulent.

Invullen dagoverzicht 

Bij het spoelen, schrijft u op hoe het gaat. Dat doet u in een dagboek of notitieboek. U noteert u het type ontlasting, dat heet de Bristol Schaal. Deze informatie is een handig hulpmiddel voor uw telefonische afspraken met de consulent.

Instructie darmspoelen

Hieronder leest u wat u nodig heeft om te spoelen en hoe het werkt. Voor het peristeen systeem is een aparte uitleg.

Dit heeft u nodig

• Een spoelsysteem.
• 1 tot 2 liter water op lichaamstemperatuur. Mogelijk een thermosfles om het water aan te vullen.
• Wanneer nodig, vaseline.
• Een toilet waar u rustig kunt zitten.
• Een bakje om de conus/ ballonkatheter in te leggen tussen beide spoelingen in.
• Stomadragers: stomamaterialen en een irrigatiesleeve (afvoerzak).

Aanpak spoelen

• Was en droog uw handen en zet alles klaar.
• Vul het reservoir (de opslag) met water en controleer de temperatuur.
• Stomadragers: breng de afvoerzak rondom de stoma aan en laat deze in het toilet hangen.
• Koppel de conus of ballonkatheter in verpakking (Peristeen/Quofora) aan het systeem. Ontlucht de slang. Dat dot u door het systeem eventjes aan of open te zetten. Ook kunt u alvast water in de slangen pompen.
• Bij het Peristeen systeem moet de verpakking om de ballonkatheter gevuld worden met water. Hierdoor wordt de coating van de katheter geactiveerd. Na 30 seconden wachten is de katheter klaar voor gebruik. De quofora katheter kan ingevet worden met vaseline.

Zo gaat rectaal irrigeren (spoelen) en via stoma

• Breng de conus of katheter in de anus.
  Stomadragers: breng de conus via de bovenkant van de afvoerzak in de stoma. Doe de conus zover dat er geen water langs lekt. Gebruikt u een ballonkatheter? Pomp deze dan in een rustig tempo op. Gebruik 2 tot 3 kneepjes.
• Laat de afgesproken hoeveelheid water in rustig tempo in uw anus lopen. Dat betekent ongeveer 100 ml per minuut.
  Elke 5 tot 10 seconden een nieuw kneepje is gebruikelijk bij een pompsysteem.
• Sluit de watertoevoer af. Houd de ballonkatheter of conus nog even in de anus (of in de stoma).
• Verwijder de conus of ballonkatheter. Wacht tot het water met de ontlasting naar buiten komt. U kunt last krijgen van darmkrampen, masseer als nodig uw buik.
• Doe dit alleen als het met u is afgesproken. Breng na 10 minuten de conus of ballonkatheter weer in. Laat de afgesproken hoeveelheid water in uw anus lopen. Let op de temperatuur van het water!
• Verwijder de conus of ballonkatheter. Na het verwijderen van de conus of ballonkatheter komt het water met de ontlasting in fases. Dit duurt gemiddeld 10 tot 30 minuten. Het mag maximaal 1 uur duren. U mag wat rondlopen.
  Stomadragers: sluit de afvoerzak af en breng het stomamateriaal weer aan.
• Was en droog uw handen en reinig het spoelsysteem en de andere materialen.

Vragen?

Tijdens het gesprek gaan we alles toelichten en uitleggen. Heeft u vragen en/of problemen? Neem gerust contact op met de stoma- en continentie consulenten.

Telefonisch spreekuur op alle werkdagen van 11.30 – 12.00 uur
E-mailadres: stomapolikliniek@mzh.nl

Versie: 20200082 05-2023 Darmspoelen (irrigeren)